پری‌چهرگان آسمانی در میلاد زینت بندگان، زیارت‌گر سرای حسینی گردیدند تا نغمه‌خوان سروش هدایت و تهنیت‌گوی مولودی باشند که طلایه‌دار نور و سرسلسله آفتاب بود؛ مولودی پاک که بر پیشانی بلندش مهر بندگی حق نشسته بود در دامان پر مهر سالار شهیدان نغمه‌ی حیات سر داد تا پدر برای او نامی نیکو برگزیند و حسین بن علی(ع)که در عشق به پدر، عاشقی شیفته و شیدایی دل سوخته بود، فرزند پاکش را به یمن شمیم دل‌انگیز و روح‌افزای امیر مؤمنان، «علی» نام نهاد تا احیاگر زلالی خاطرات پدرش باشد.
امام سجاد(ع) زینت عابدان و پیشوای بندگان پاک خداست که در مدت 57 سال زندگی مبارکشان در سخاوت، زهد، فتوت، رأفت، شجاعت، حلم، ابهت و شخصیت بی‌نظیر و زبانزد خاص و عام بوده‌اند.
در سالروز میلاد پربرکت امام چهارم در گفت‌وگویی با حجت‌الاسلام والمسلمین حمید شیوایی، با ابعاد مختلف زندگی امام زین‌العابدین(ع) آشنا می‌شویم:
لطفاً مختصری در خصوص زندگی امام سجاد(ع) از تولد تا دوران جوانی بفرمایید تا بیش‌تر با ایشان آشنا شویم؟
امام سجاد(ع) دومین فرزند از فرزندان پسر امام حسین(ع) هستند که بعد از حضرت علی‌اکبر، «علی اوسط» نامیده شده‌اند. بنا بر قول مشهور، مادر محترمه‌شان شهربانو، دختر یزدگرد سوم بوده که به خواست و رضایت قلبی پس از اسارت به عقد امام حسین(ع) درآمده‌اند.
امام سجاد(ع) در روز پنجم شعبان سال 38 هجری یا بنا بر روایتی در جمادی‌الثانی سال 36 هجری در مدینه متولد شده‌اند که با توجه به تاریخ‌های ذکر شده ایشان در زمان حیات امام علی(ع) تا زمان شهادتشان بین 2 یا 4 سال سن داشته‌اند.
امام سجاد(ع) در دوران نوزادی طعم تلخ بی‌مادری را می‌چشند و مادرشان را از دست می‌دهند و امام حسین(ع) ایشان را به دایه‌ای می‌سپارند. اما امام سجاد(ع) در کنار عموی بزرگوارشان، امام حسن مجتبی(ع) از ایشان هم کسب تجربه کرده و در محضر ایشان هم تربیت شده‌اند و پس از شهادت امام حسن مجتبی(ع) تربیت یافته‌ی دامان امام حسین(ع) بودند تا سن 22 یا 24 سالگی که به همراه پدر بزرگوار وارد کربلا شده و به تقدیر الهی فقط در آن برهه زمانی مصلحتی بیمار می‌شوند تا در مسیر کربلا به کوفه و شام از شر یزیدیان در امان باشند تا امامت و ولایت حفظ شود.
زندگی امام سجاد(ع) ویژگی‌های خاصی دارد؛ بعد سیاسی و تربیتی زندگی ایشان به عنوان ابعاد مهم و حیاتی در زندگی امام چهارم شیعیان قابل بررسی و تأمل است. لطفاً در خصوص بعد سیاسی زندگی ایشان توضیحاتی بفرمایید؟
امام سجاد(ع) یکی از پیام‌آوران نهضت امام حسین(ع) بودند که با حضور در کنار عمه مکرمه‌شان نقش مهمی را در زنده نگاه داشتن وقایع کربلا و انتقال آن به نسل‌های بعد ایفا کردند. زندگی ایشان می‌بایست برای همه‌ی ما الگو باشد. بخش مبارزه سیاسی زندگی امام سجاد(ع) از روز عاشورا آغاز می‌شود؛ زمانی که امام زین‌العابدین(ع) و خاندان عصمت و نبوت در اسارت وارد کوفه و مجلس ابن زیاد می‌شوند، امام سجاد(ع) با افشاگری‌ها و فصاحت و بلاغتی که در کلامشان نهفته است، در سخنرانی و خطبه‌هایی کوبنده چنان حکومت و اعمال ننگینشان را زیر سؤال می‌برند که ابن زیاد خشمگین و برآشفته شده، دستور قتل ایشان را صادر می‌کند که حضرت زینب(س) مانع انجام این جنایت می‌شوند. سپس در محل ورود اسرا به مجلس یزید- لعنه‌الله علیه- در شام، تاریخ همواره سخنرانی حماسی امام سجاد(ع) را به یاد دارد که یزید مجبور به اقرار به قتل امام حسین(ع) می‌شود اما برای حفظ آبروی خود و حکومت ننگینش آن را به گردن ابن زیاد می‌اندازد.
امام سجاد(ع) به عنوان یکی از پرچمداران مبارزه با یزیدیان و حامیان نهضت‌های خون‌خواهی امام حسین(ع) بعد از عاشورا همواره در حال مبارزه سیاسی بوده‌اند. واقعه‌ی حره در سال 62 هجری که در مدینه به وقوع می‌پیوند و عمال و سربازان فاسد یزید با هجوم به مدینه ده هزار نفر از مردم را به خاک و خون می‌کشانند که تاریخ گواهی می‌دهد هفتصد نفر از آن‌ها از بزرگان و صحابی رسول خدا بوده‌اند. در آن مقطع زمانی امام حامی و پشتیبان مردم بوده که چهارصد نفر برای حفظ جان به منزل ایشان پناه می‌برند.
هم‌چنین در دوران مبارزات زندگی سیاسی ایشان می‌توان به انقلاب توابین در سال 65 هجری و قیام مختار در سال66 که در کوفه آغاز شده بود، اشاره‌ای داشت که امام این نهضت‌ها را مورد تأیید قرار داده بودند زیرا با توجه به خفقان سیاسی حاکم بر جامعه، ایشان نمی‌توانستند فعالیت آزادانه سیاسی داشته باشند. بنابراین ایشان در طول 35 سال امامت خویش از هر فرصتی برای بیان مظلومیت خون امام حسین(ع) و خون‌های ریخته شده‌ی دیگر شهدا استفاده می‌کردند. حتی وقتی آب می‌نوشیدند، مردم با گریه‌ی ایشان در غم تشنه لب شهید شدن امام حسین(ع) و یارانش مواجه می‌شدند که تاریخ از امام سجاد(ع) به عنوان پنج نفر بکائیونی نام برده که با گریه سعی در یادآوری حوادث دردناک عاشورا داشته‌اند.
مهم‌ترین بخش زندگی امام سجاد(ع) را شاید بتوان در تعلیم و تربیتی که از ایشان در ادعیه و رساله‌شان به جای مانده است، جست‌وجو کرد. چه دلایلی باعث می‌شود که ایشان برای آگاه کردن اذهان عمومی و بیان ویژگی‌های ائمه معصومین(ع) از زبان دعا برای اهداف تربیتی اسلامی استفاده می‌کنند؟
مهم‌ترین بخش زندگی امام سجاد(ع) را می‌توان در آثار گران‌بهایی که در قالب دعا و مناجات در کتاب شریف صحیفه سجادیه به یادگار مانده است، مشاهده کرد. این کتاب شریف پس از قرآن و نهج‌البلاغه به «زبور آل محمد(ص)» معروف است که بیش از 54 دعا در زمینه‌های مختلف دارد که هم دعاست هم ابعاد سیاسی تربیتی و جنبه‌های آموزنده‌ی عرفانی فراوانی در این ادعیه مشاهده می‌شود. ستایش خداوند عزوجل، بحث‌های توحیدی و معرفتی و درود و صلوات بر پیامبر و خاندانش در این کتاب با اهداف تربیتی اسلامی گنجانده شده است که امام سجاد(ع) با ظرافت مدبرانه‌ای در آن خفقان امنیتی و سیاسی به توصیف ویژگی‌های اهل بیت پرداخته‌اند تا مسلمانان آن دوره و دوره‌های بعد را با اهل بیت و ائمه(ع) آشنا کنند.
حتی امام سجاد(ع) مرزداران را فراموش نکرده و مخاطب قرار داده است. با توجه به این‌که مرزداران آن زمان سربازان بنی‌امیه بوده‌اند اما امام(ع) به خاطر حفظ کیان اسلامی از دستبرد دشمنان اسلام مرزداران را مورد تفقد خود قرار داده‌اند.
پناه بردن به خداوند از شر شیطان رجیم و وسوسه‌هایش، توجه به احترام به پدر و مادر و موارد دیگر که به قول مقام معظم رهبری اگر این ادعیه را قطعه قطعه کنیم، تمامی این دعاها هر کدام در قالب حدیث و روایت نقل شده‌اند.
بنابراین وظیفه‌ی همه‌ی ما آشنا شدن با این کتاب شریف است؛ حتی در منابع علمی و دانشگاهایمان و رسانه‌ها تا بتوانیم با شناساندن و آموزش عمومی مردم را با تعلیمات امام سجاد(ع) آشنا کنیم.
امام سجاد(ع) رساله‌ای دارند به نام رساله حقوق؛ ویژگی‌های این رساله چیست؟
رساله حقوق را امام سجاد(ع) برای یکی از یارانشان نوشته‌اند که حقوق یک انسان را در زندگی متذکر شوند. ایشان در این رساله 50 حق را برای یک انسان برشمرده‌اند از حق خداوند تبارک و تعالی بر انسان که حضرت آن را بزرگ‌ترین حق دانسته تا حق اعضا و جوارح بدن بر انسان و حق والدین بر فرزندان و بالعکس، حق نصیحت کننده و مشورت دهنده، حق نصیحت خواهنده، حق همسایه و همه‌ی حقوقی که یک انسان در زندگی فردی و اجتماعی خود به آن نیازمند است.
متأسفانه این حقوق و موارد مطرح شده از سوی امام معصوم مورد غفلت مسلمانان واقع شده و اگر هر جامعه‌ای حتی جامعه غیر اسلامی یکایک این حقوق را در نظر گرفته و کاربردی نماید، یقیناً زندگی فردی و اجتماعی بهتری برای همگان به وجود می‌آید.
دعای صلوات شعبانیه، دعای ابوحمزه ثمالی و مناجات خمس عشر نیز از ادعیه‌های وارد شده از سوی حضرت زین‌العابدین(ع) است که امیداور هستم با توجه به هر یک از یادگارهای ارزشمند به جا مانده از معصومین بتوانیم برای دنیای خود و آخرتمان توشه‌ای نیکو برداریم و همواره در راه شناخت هر چه بیش‌تر خاندان نبوت گام برداریم.